Ponovo se najavljuju izmene Krivičnog zakonika (KZ) i Zakonika o krivičnog postupka ( ZKP). Kao jedna od važnih novina spominje se i da će nastavnici dobiti status službenih lica. O položaju sudija ponovo ni reči. Bojim se da će se i ovog puta propustiti prilika da se najavljenim izmenama KZ i ZKP krivičnopravna zaštita sudija unapredi.
Kako važeće zakonodavstvo štiti sudije od uvrede, pretnje i napada
Odredbama čl. 336b st. 2 Krivinog zakonaka propisano je da će se ko uvredom, silom, pretnjom ili na drugi način ometa ili spreči sudiju, javnog tužioca, zamenika javnog tužioca ili advokata u vršenju sudijske ili tužilačke funkcije, ili advokatske službe, kazniti zatvorom od šest meseci do pet godina i novčanom kaznom.
Za postojanje pomenutog krivičnog dela, potrebno je da uvreda, sila ili pretnja za posledicu imaju ometanje ili sprečavanje sudije u vršenju sudijske dužnosti.
Položaj sudije i stav Vrhovnog kasacionog suda
Vrhovni kasacioni sud je u presudi Kzz 948/2022 od 29.09.2022. godine zauzeo stav da izvršenje radnje krivičnog dela iz čl. 336b st. 2 Krivičnog zakonika – uvredom ili na drugi način, mora imati za posledicu ometanje ili sprečavanje sudije u vršenju sudijske funkcije. Obavljanje sudijske funkcije je skup specifičnih poslova i radnji koje treba da budu konkretizovane kako bi bile predmet ometanja ili sprečavanja. Iz ovog stava se može zaključiti da, u izreci osuđujuće presude, mora biti navedena konkretna radnja u sudskom postupku u kojoj se sudija ometa, odnosno u čijem vršenju je sprečen.
Može doći do različitih situacija u kojima građani vređaju, napadnu ili prete sudiji u vezi sa sudijskom funkcijom koju obavlja ali da to nije za vreme radnog vremena, te da nema za posledicu njihovo sprečavanje ili ometanje u obavljanju konkretog sudijskog posla. Stranke ili druga lica to mogu da čine van ročišta, na ulici, putem medija, društvenih mreža i slično, čak i nakon pravnosnažno okončanog postupka. Zbog toga je potrebno pružiti krivičnopravnu zaštitu sudijama i kada su izloženi ovakvim napadima u vezi sa sudijskom funkcijom koju obavljaju, a ne samo kada to ima za posledicu sprečavanje i ometanje obavljanja konkretnih sudijskih poslova ili kada je u obavljanju službene dužnosti.
Kako važeće zakonodavstvo štiti advokate
Interesantno je da je zakonodavac uvideo ograničeno dejstvo ovih odredbi, ali je zaštitu od napada u vezi sa obavljanjem službe, proširio samo u odnosu na advokate. Tako je odredbama člana 336v KZ propisano da će se ko napadne advokata ili člana njegove porodice, a u vezi sa obavljanjem advokatske službe, kazniti zatvorom od tri meseca do tri godine. Ovim članom zakona je zaštita proširena čak i na članove porodice advokata, pa i na njihovu imovinu, što nije slučaj sa sudijama.
Zakon o javnom redu i miru štiti od uvrede, pretnje i napada službena lica u obavljanju službene dužnosti. Međutim, formulacija „u obavljanju službene dužnusti“ je uža od formulacije „u vezi sa obavljanjem službene dužnosti.“ Osim toga, ovim odredbama nije obuhvaćena zaštita članova porodice službenih lica niti njihova imovina od napada u vezi sa obavljanjem službene dužnosti.
Imajući u vidu navedeno potrebno je u Krivičnom zakoniku dodati čl. 336g koji bi glasio :
„Napad na sudiju
(1) Ko uvredi sudiju, a u vezi sa obavljanjem sudijske funkcije, kazniće se novčanom kaznom od osamdeset do dvestačetrdeset dnevnih iznosa ili novčanom kaznom od stopedeset hiljada do četristopedeset hiljada dinara ili kaznom zatvorom do jedne godine.
(2) Ko preti da će napasti, napadne ili pokuša da napadne sudiju ili člana njegove porodice, a u vezi sa obavljanjem sudijske funkcije, kazniće se zatvorom od šest meseci do pet godina.
(3) Ako prilikom izvršenja dela iz stava 1. ovog člana učinilac nanese laku telesnu povredu sudiji ili članu njegove porodice ili preti upotrebom oružja, kazniće se zatvorom od jedne do osam godina.
(4) Ako prilikom izvršenja dela iz stava 1. ovog člana učinilac nanese tešku telesnu povredu sudiji ili članu njegove porodice, kazniće se zatvorom od dve do deset godina.
(5) Ko uništi, ošteti ili učini neupotrebljivom stvar u imovini sudije ili člana njegove porodice, kazniće se novčanom kaznom ili zatvorom do dve godine.
(6) Ako je delom iz stava 4. ovog člana prouzrokovana šteta koja prelazi četiristo pedeset hiljada dinara, učinilac će se kazniti zatvorom od šest meseci do pet godina.
(7) Delo iz st. 5. i 6. ovog člana postoji ako je učinjeno prema sudiji ili članu njegove porodice, a u vezi sa obavljanjem sudijske funkcije.“
Kako zakonodavac štiti dostojanstvo suda od neprimerenog komentarisanja sudskih postupaka i postupajućih sudija
Svedoci smo sve većeg neprimerenog komentarisanja sudskih postupaka i postupajućih sudija putem sredstava javnog informisanja i na društvenim mrežama.
Dužnost suda da štiti svoj ugled, ugled stranaka i drugih učesnika u postupku, kao i ovlašćenja suda u tom smislu propisane su odredbama čl. 231 i čl. 370 ZKP. Međutim, ova ovlašćenja su ograničena samo na slučajeve vređanja u podnesku ili na glavnom pretresu.
Odredbama čl. 231 st. 1 i 2 ZKP propisano je da je organ postupka dužan da svoj ugled i ugled stranaka i drugih učesnika u postupku zaštiti od uvrede, pretnje i svakog drugog napada, kao i da će sud kazniti novčanom kaznom do 100.000 dinara okrivljenog, branioca, punomoćnika, zakonskog zastupnika, oštećenog, privatnog tužioca ili oštećenog kao tužioca koji u podnesku vređa taj organ ili učesnika u postupku.
Odredbama čl. 370 st. 1 ZKP propisano je da ako optuženi, branilac, oštećeni, zakonski zastupnik, punomoćnik, svedok, veštak, stručni savetnik, prevodilac, tumač ili drugo lice koje prisustvuje glavnom pretresu narušava red tako što ne poštuje naređenja predsednika veća za održavanje reda ili vređa dostojanstvo suda, predsednik veća će ga opomenuti, a ako lice nastavi da narušava red, kazniće ga novčanom kaznom do 150.000 dinara.
Predlog za proširenje ovlašćenja suda u slučaju vređanja dostojanstva suda i postupajućih sudija
Radi zaštite autoriteta, ugleda i dostojanstva suda, u ovom delu, nužno je proširiti ovlašćenja suda.
U članu 231 ZKP nakon prvog stava treba dodati :
„Sud će kazniti novčanom kaznom do 200.000 dinara okrivljenog, branioca, oštećenog, zakonskog zastupnika, punomoćnika, svedoka, veštaka, stručnog savetnika, prevodioca, tumača ili drugo lice koje neprimerenim, javnim komentarisanjem sudskog postupka ili postupajućih sudija vređa dostojanstvo i ugled suda.“
Zaključak
Predloženim izmenama KZ i ZKP sudijama bi se pružila zaštita kakvu treba da imaju shodno značaju i riziku posla koji obavljaju. Takođe bi se stvorili uslovi da sud reaguje i štiti svoj ugled, autoritet i dostojanstvo koji se sve više narušavaju neprimerenim komentarima u medijima. Krajnje je vreme da se to učini, pre nego što se svest građana o položaju i značaju suda u društvu potpuno izvitoperi.
